Filozof Jean Buridan’ın ders veren bir öyküsüdür.
Hem aç, hem susuz olan, kıvranıp duran bir eşeğin meraklı, hazin bir öyküsü.
X X X
Filozof Buridan’ın eşeği, günler değil, haftalardır aç ve susuzdur.
Sahibine acınası gözlerle bakmaktadır.
Bir gün filozof, eşeğinin önüne eşit uzaklıkta bir yere su, bir yere saman koyar.
Çekilir bir köşeye, eşeğini seyre dalar.
Eşek aklı bu ya, samanı mı yiyeyim, yoksa şu sudan kana kana mı içeyim diye düşünmeye dalar.
Zavallı eşek bir türlü karar veremez.
Ve bir gün bu kararsızlığının bedelini canınla öder.
Su mu, saman mı derken nalları dikiverir.
X X X
Filozof Buridan’ın bu akılsızlık, kararsızlık ve oluşan zavallılık dersi çok daha önceleri Aristo tarafından da verilmiştir.
Aristo’nun akılsız ve kararsız hayvanı köpektir.
Aynı paradoks köpekte de yaşanmış, köpek de pisipisine ölüp gitmiştir.
Su ve kemik ikilemi ve kararsızlığı ile…
Bu öykünün bir başka versiyonunu doğu İslâm bilgini İmam Gazali de kullanmıştır.
Gazali’nin iki yiyecek arasında kalıp ölen hayvanı da devedir.
X X X
Kararsızlık, bilinçsizlik sonucudur.
Özgür iradesini kendi çıkarına döndürmenin en kısa/en yararlı yoluna döndüremeyen insan çokcana başarısızlık denilen sonuçsuz bir eylemle karşılaşır.
Özgür iradesini başkasının iradesine bırakmış/vermiş yönetilen/yönlendirilen insan, Buridan’ın eşeği gibi, önüne gelen/getirilen olanakları nasıl kullanacağını bilmediği için yaşamını sürdürmeye çalışır.
X X X
Hep yoksunluk, yoksulluk, açlık ve acılar içinde yaşamaya mahkûmmuş gibi, bilinç ve akıl yorumlamalarından, sorgulamalardan uzak kalan insanlar, baş eğmişliğin teslimiyeti içinde, önüne konanla yetinmenin zavallılığında yaşarlar.
Seçme hakları yoktur.
Yoksa Buridan’ın eşeğine benzerler.
