Öncelikle şunu belirtmeliyim ki Van’ ın... Erciş ilçesine bağlı Tabanlı Köyü’ de 7,2 büyüklüğündeki deprem meydana gelen lokasyon civarının tektonik yapısı öyle basit olmayıp aksine son derece kompleks tektonik özellikler içerir.
Bir kere ilk yanılgı şurada : deprem uzmanlarının hemen hemen hepsi KAFz yi Karlova’ da bitiriyorlar.
KAFz gibi kendisi ve ünü kıtaları aşmış, yerkabuğunu 70-100 km. derinliklere kadar peynir keser gibi cart diye yarmış, kıtalar-arası doğrultu atımlı, büyük ölçekli transform faylar ( Big Scale Intercontinental transform fault ) önlerine DAFz gibi başka bir fay çıktığı için hemen öyle pes edip orada sona eremezler. Dönüşüme uğrama pahasına da olsa varlıklarını sürdürmeye çalışırlar.
Aslında KAFz doğuda, öyle herkesin zannettiği gibi Bingöl Karlıova`dan da başlamıyor. Yeryüzünde KAFz` nin izini sürersek; KAFz teorik olarak Hindistan’ ın batısındaki bir eyalet olan Gucerat` tan baştmak gerekir.
Diğer taraftan KAFz Marmara’dan sonra da sona ermiyor. Ege’ yi geçip, Yunanistan’ ın Karpatos Yarımadası’ ndan Yunanistan topraklarına girip, güneye, Mora Yarımadası’ na doğru yön değiştiryor Ve uzatmalı sevgilisi Güzel Helen’ e ( Helenik Dalma- Batma Zonu ) kavuşup orada sona eriyor.
Hindistan’ da ve kıta Avrupası’ nda olduğu gibi Türkiye’ deki dağları da kıvrımlandıran, Alp-Himalaya Orojenez ( dağ oluş ) Kuşağını oluşturan etken aynıdır. ( Bu ortak etken Neothetys Okyanusu’ nun kapanmasıdır. )
Aynı kuşak Alp- Himalaya deprem kuşağı adı ile de anılır.
Her neyse, biz yine de konuyu fazla dağıtmayalım ve kısa olarak özetleyiverelim:
Karlova’ da DAFz ile KAFz 60°- 300° lik açılar ile makaslama yaparak kesişiyor mu?
Kesişiyor.
DAFz, gerçek bir Denizel Sinistral Transform Fay’ ın karasal uzantısıdır.
KAFz ise tam anlamı ile Karasal bir Dextral Transform Fay’ dır.
KAFz’ nin yaşı kaçtır? El-cevap : 12 Milyon yıl
Peki ya, DAF’ nin yaşı kaçtır? El-cevap : 20 Milyon yıl
Demek ki bundan 12 Milyon yıl önce henüz KAFz ortalarda yok iken DAFz Anadolu yerkabuğunda tek başına at oynatıyormuş. Öyle olduğu anlaşılıyor.
Sonra günümüzden 12 Milyon filan yıl önce KAFz ortaya çıkmış ve DAFz ‘ nin kuyruğunu kesip atmış.
Fakat KAFz , DAFz ‘ nin kuyruğunu kesip atınca kuyruk kısmı tam olarak ölmemiş, kertenkelenin kopan kuyruğu gibi canlı kalmış.
Fakat kertenkeleden kopan bu kuyruk artık o eski kuyruk gibi davranmıyor.
Günümüzden 12 Milyon filan yıl önce : bir sağ yanal- doğrultu atımlı dextral fay ( KAFz ) ile bir sol yanal- doğrultu atımlı sinistral fay ( DAFz ); karşılaşarak Karlıova çarpışma zonunda,yerkabuğunda sıkıştırmalı bir plastik şekil bozunumuna sebep olmuşlardır..
Bu olaylara tarihsel pencereden değil de jeolojik pencereden baktığınızda daha başka ayrıntılar da göze çarpar :
Örneğin KAFz ile DAFz Karlıova’da kesişyorlar ya.. işte orada üçüncü uzanım kısa bir kuyruk gibi duruyor. 2003 yılındaki 6,6 büyüklüğündeki Bingöl depremi hemen orada; 1966 yılındaki 7,0 büyüklüğündeki Varto Depremi ise bu kuyruğun uzantısı üzerinde oluşmuştu.
Bu kısa uzantıdan dolayı bizim yerli yerbilimciler Karlıova kesişmesine Karlıova üçlü eklemi derler. Bir yere kadar öyle de denilebilir. Hatta daha da ayrıntıya girersek “ Duraysız ( hareketli ) fay-fay- fay ( FFF ) Karlıova Üçlü Eklemi ” dememiz gerekir.
FFF üçlü eklemleri kural gereği duraylı ( hareketsiz) olamazlar. Üçüncü fay gezgindir. Bu tür durumlarda üçüncü faylar genellikle saat dönme yönünde ( ya da tam tersi istikametinde ) hareket etmek zorundadırlar.
Birbirlerine göre ters istikamette olan fayların atım hızları eşitse o zaman bu faylardan biri iptal olur.
Fakat biz biliyoruz ki KAFz ile DAFz’ nin atımları ( hareket hızları ) eşit değildir.
KAFz’ nin ortalama atımı : 2,5 cm/ yıl
DAFz’ nin ortalama atımı : 2,1 cm/ yıl
Görüleceği üzere KAFz ile DAFz’ nin atımları ( hareket hızları ) eşit olmadığı için :
Günümüzden 12 milyon yıl önce birbirleri ile 120 ° lik açılar yaparak kesişen KAFz ile DAFz’ 12 milyon yıllık bir jeolojik süreçte birbirleri ile mücadele ederek, itişip-kakışarak bugünkü konumlarına gelmişlerdir.
Bu süreç yine aynı şekilde devam ederse bundan milyonlarca yıl sonra KAFz ile DAFz’ nin aralarındaki açı gittikçe daha da daralacaktır.
Peki ya üçüncü ötelenmiş fay nereye gitti (?) sorusu sorulduğunda Karlova kesişiminin doğusunda KAFz ile DAFz’ ye paralel, ve onlarla aynı nitelikte, aynı yönde ötelenmiş kısa kısa bir çok fayın olduğu görülecektir.
KAFz’ nin uzantısı olan faylar DAFz tarafından, DAFz’ nin uzantısı olan faylar ise KAFz tarafından kesilip kesip budanmış ve sonra da bu faylar ötelenmiştir.
Fakat biraz daha geriye çekilip de olaya uzaktan bakınca “ vay canına be” dedirtecek sürprizleri de yakalayabilirsiniz :
Malazgirt – Tutak – Hamur – Erciş – Çaldıran ve Hasan bilmem ne (?) fayları tam anlamı ile KAFz’ ye paralel olup en éhelon ötelemeler yapmış sağ yanal atımlı faylardır.
Aşkale – Pasinler – Erzurum – Horasan, Narman – Şenkaya fayları ise DAFz’ ye tam paralel sol yanal atımlı en échelon faylardır.
Bunun bir tek açıklaması vardır. KAFz ve DAFz münavebeli ( sıralamalı ) olarak çalışmaktadır. Dönem dönem bazen KAFz bazen’ de DAFz etkin olarak çalışmakta. KAFz nin etkin çalıştığı dönemlerde sükunette olan DAFz nin uzantısı üzerinde yeni faylar oluşmakta, Tersine DAFz nin etkin çalıştığı dönemlerde sükunette olan KAFz nin uzantısı üzerinde yeni faylar oluşmakta, oluşan bu yeni faylar sonradan diğer fayın harekete geçtiği dönemlerde kesilerek ötelenmektedir.
Yani yeryüzünde KAFz ve DAFz birbirinden bağımsız faylar olmayıp, konjuge bir fay çifti oluştururlar ve birlikte birbirleri ile uyumlu çalışmak zorundadırlar.
Ne diyelim yaradan böylesini uygun görmüş !
BU KADAR GEREKLİ ÖZET AÇIKLAMADAN SONRA ARTIK SORUNUZU YANITLAYAYIM:
Çizdiğim pembe çizginin yönü ve doğrultusu doğrudur. Yukarıda özet olarak anlattığım iç içe geçmiş karmaşık ilişkilerden ve nedenlerden dolayı KAFz Karlova’ da sona ermez.
Hem zaten; karakteristik olarak KAFz tek bir çizgi halinde bir fay olmayıp yer yer kilometrelerce genişleyip daralan bir fay zonu ( fay demeti ) halindedir.
Haritalardan da görüleceği üzere 7,2 büyüklüğündeki Van-Erciş-Tabanlı köyü depremi tam olarak KAFz’ nin uzantısı üzerindedir.
Fakat artık orası DAFz tarafından kesilip ötelendiği için tektonik olarak KAFz özelliklerini taşıması beklenemez.
Bu lokasyonda fay artık yeni bir karakter ve davranış biçimi kazanmıştır. Deprem meydana gelen yerde hem KAFz’ ye hem de DAFz ye paralel kısa faylanmalar mevcut. Bu yüzden 7,2 büyüklüğündeki deprem KAFz ‘ nin doğrultusu üzerinde olup artçı depremler DAFz’ ye paralel ötelenmiş diğer bir fay segmenti üzerinde gelişmektedir. Artçı dağılımları bir hafta hatta bir ay incelenip analiz edilirse daha ilginç detaylara da ulaşılabilir.
Bu depremin odağının Kandillli’ nin açıkladığı gibi yerkabuğunun 5 km. derinliklerinde değil daha derinde olduğu kanaatindeyim. Zaten; USGS bu depremin derinliğini 20 km. EMCS ise 10 km. larak vermişti.
