FAS DEPREMİ TÜRKİYE'DE 7'DEN BÜYÜK BİR DEPREMİ TETİKLEYEBİLİR Mİ?
8 Eylül 2023 Cuma gecesi Fas'ın Marakeş kentinin 79 km güney-batısındaki Chichaua yerleşiminde 7 büyüklüğünde şiddetli bir deprem meydana geldi. Deprem Chichaoua Eyaleti'nde yerel saat ile 23:11 sularında meydana gelen deprem Fas'ta çok ciddi hasara neden oldu, 2000'den fazla kişi depremde hayatını kaybetti ve Atlas Dağları'ndaki köylerden tarihi Marakeş kentine kadar çok sayıda bina hasar gördü. Depremin odak derinliği d=8 km olup sığ bir depremdir. Sığ odaklı depremler derin odaklı depremlere göre daha fazla hasara ve yıkıma neden olurlar. Deprem aralarında Cezayir, Tunus, Yunanistan, İspanya ve İtalya'nın da bulunduğu çok sayıda ülkeden hissedildi. Bölgenin jeolojik yapısı depremin şiddetini etkileyen bir faktör olup bu bölge yumuşak ve kolayca kırılabilen tortul kayaçlardan oluşur.
Fas depremi, Afrika Levhası ile Avrasya Levhasının birbirlerine göre göreceli olarak kayma hareketinden kaynaklanmıştır. Bu plakalar yılda yaklaşık olarak 4,9 milimetrelik bir hızla birbirine yaklaşırlar. Deprem, iki plaka arasındaki sınırı belirleyen büyük ve uzun bir fay hattı olan Azor-Cebelitarık Transform Fayı (kısaca Fas Fayı diyebiliriz..) üzerinde meydana gelmiştir. Yani bu deprem, iki plaka arasındaki sınırı belirleyen büyük bir fay hattı olan Fas Fayı üzerinde oluşmuştur.
Azorlar-Cebelitarık Transform Fayı sağ yanal doğrultu atımlı bir faydır. Fas Fay hattı aynı zamanda Afrika ve Avrasya plakalarının birbirlerine göre zıt yönlerde hareket ettiği bir eklem yeri üzerinde bulunmaktadır. Plakaların plaka sınırları boyunca birbirleri üzerinden kayması kayaçlarda “elastik deformasyon” sonucu stres biriktirmesine sebep olur.
Fas Ulusal Jeofizik Enstitüsü, ülkede meydana gelen depremin 7 büyüklüğünde olduğunu duyurdu. Enstitüden yapılan açıklamada, d=8 kilometre derinlikte meydana gelen 7 büyüklüğündeki depremin merkez üssünün Agadir şehri yakınlarındaki ülkenin kuzeyindeki El-Huz bölgesi olduğu belirtildi.
Yerel gazeteler, Fas'ta yerel saatle 23:10 sularında meydana gelen depremin başkent Rabat başta olmak üzere Kazablanka, Marakeş ve Fes kentlerinde şiddetli bir şekilde hissedildiğini aktardı.
Sosyal medya platformlarında halkın deprem sonrası sokaklara çıkmasına ve binaların çöküş anlarına ilişkin görüntüler paylaşıldı. Turistler depreme eğlence mekânlarında yakalandı. Bazı binaların çöktüğü ifade edildi. Yerel basının bildirdiğine göre depremde en az 2000 kişi hayatını kaybetti.
Yerel basın tarafından verilen ilk bilgilere göre depremin 6,8 büyüklüğünde olduğu aktarılırken, Almanya Sismoloji Merkezi de depremin büyüklüğünü 7 olarak açıkladı. Deprem odağına 80 km uzaklıktaki Agadir kentinde 1960 yılında meydana gelen 5,9 büyüklüğündeki depremde 12.000-15.000 kişi hayatını kaybetmişti.
FAS DEPREMİ TÜRKİYE'DE 7'DEN BÜYÜK BİR DEPREM TETİKLER Mİ?
Dünya'nın herhangi bir yerindeki (stres biriktirme süresini tamamlamış) her fayda meydana gelen magnitüdü 7’den büyük depremler (aradaki mesafeye bakılmaksızın) yeryüzündeki tüm faylarda 7’den büyük bir depremi tetikleyebilir. Ancak stres transferi ile yapılan bu tetiklemenin olasılığı düşüktür. Depremin büyüklüğü arttıkça tetikleme ihtimali de yükselir.
Aynı sistem içindeki faylarda tetikleme ihtimali çok daha yüksektir. Cebelitarık'tan İran'a kadar olan çok geniş bir alanda bütün büyük faylar "Fas Fayı" ile aynı tektonik sistem içindedir. Bu sistemin adına "Akdeniz Tektonik Sistemi" denir. Haritada görülmektedir.
"Fas Fayı" aslında öyle sıradan bir "fay" olmayıp tam olarak Afrika levhası ile Avrasya Levhası arasındaki levha sınırı üzerinde çok özel konuma sahip ve bu yüzden de çok tehlikeli, çok özel bir faydır.
Coğrafya sınırı olarak Afrika kıtası ile Avrasya kıtası arasındaki karasal sınır Cebelitarık Boğazı'nın güneyinden başlarken levha tektoniği sınırları "Trans-Morrocan eklem yeri= Fas Fayı" olarak belirlenir. Yani Fas Fayı’nın kuzeyinde kalan topraklar aslında Afrika kıtasına değil Avrasya kıtasına aittir. Bu ek yeri (fay) Atlas Okyanusu'ndan Agadir şehrinden Afrika karasına girmektedir.
Bu depremden sonra bir hafta ya da10 gün içerisinde Akdeniz Tektonik Sistemi'ne dahil (Alpler'den-Hamalayalar'a kadar olan tüm..) faylardaki sismik aktivitede gözle görülür bir artış görülecektir.
Akdeniz Sismo-tektonik Sistemi'nin en kuzeydeki sınırı Karpatlar'dır. Fas'tan kuzey-batıdaki faylara doğru bir stres transferi sonucu önce Fas'a yakın komşu faylarda olmak üzere bir "deprem göçü" başlayacaktır. Sistem güney-batıdan kuzey-doğuya doğru bir sıkıştırmalı-sürükleme işlevi ile çalışır. Fas Depremi bu sistemin en batısında kalan bir depremdir. Bu batıdaki serbestleme sistemde güney-batıdan kuzey-doğuya doğru bir deprem göçüne neden olacaktır. Yani sonuç olarak yakın bölgemizde deprem yoğunluğu (depremsellik) artacaktır
Üzerinde yeterince elastik deformasyon (stres) enerjisi biriktirmiş faylar kırılıp M>7+ depremler üretecektir.
Üzerinde yeterince stres biriktirmiş, kırılma sınırına çok yaklaşmış olan major fay hatları bellidir.
İşte yukarıda (çok özet olarak..) saydığım bu sebeplerden dolayı 7 büyüklüğündeki Fas Depremi İtalya, İspanya, Romanya, Yunanistan, Türkiye, Irak veya İran'da 7'den büyük bir depremi tetikleyebilme olasılığı göz ardı edilemeyecek kadar yüksektir.
